De gezondheidszorg is een hoeksteen van onze samenleving maar heeft ook een aanzienlijke ecologische voetafdruk. In Nederland is dit goed voor ongeveer 7% van de nationale CO2-uitstoot. De Nederlandse overheid erkent de urgentie om te handelen en is samen met stakeholders in de gezondheidszorg de Green Deal voor Duurzame Zorg gestart. Deze ambitieuze overeenkomst heeft als doel het Nederlandse zorgstelsel duurzamer en toekomstbestendiger te maken. Het richt zich op het verminderen van de milieu-impact van de sector door middel van concrete doelen op het gebied van CO2-reductie, praktijken in de circulaire economie, vermindering van medicijnresten in water en het bevorderen van een gezonde leefomgeving.
De Green Deal voor Duurzame Zorg vertegenwoordigt een gezamenlijke inzet. Meer dan 200 partijen, waaronder ziekenhuizen, verzekeringsmaatschappijen, leveranciers en overheidsinstanties in Nederland, hebben zich bij dit pact aangesloten. Het doel is duidelijk: een zorgstelsel creëren dat niet alleen mensen geneest, maar ook onze planeet beschermt. Dit initiatief is een cruciale stap om de zorgsector in lijn te brengen met de nationale en internationale klimaatdoelstellingen, en zo de duurzaamheid op lange termijn voor de komende generaties te waarborgen. Voor meer details over de bredere Europese klimaatinitiatieven kun je lezen over de Europese Green Deal.
De vijf kernambities van de Green Deal voor Duurzame Zorg
De Green Deal Duurzame Zorg is een initiatief om de duurzaamheidstransitie in de Nederlandse zorgsector te versnellen. Deze ambitieuze overeenkomst heeft tot doel de ecologische voetafdruk van de sector te verkleinen, met behoud van de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg. De Green Deal heeft vijf essentiële doelen die zorginstellingen en hun partners aanmoedigen om actie te ondernemen:
- Gezondheidsbevordering voor patiënten, cliënten en medewerkers: dit omvat gezonde, gevarieerde, plantaardige en duurzame voeding, en het toepassen van nieuwe kennis en ervaring op het gebied van gezondheidsbevordering.
- Vergroten van bewustzijn en kennis over de impact van de zorg op het klimaat en vice versa: dit omvat het verankeren van duurzame zorg en 'planetary health' in alle zorgopleidingen en het actief bijdragen aan het publieke debat over de relatie tussen menselijk handelen, klimaatverandering, milieuvervuiling, een gezonde levensstijl en gezondheid.
- Verminderen van de CO2-uitstoot met 55% in 2030 en het bereiken van klimaatneutraliteit in 2050: grote zorgaanbieders stellen strategische duurzaamheidsplannen op voor hun vastgoed en verminderen de uitstoot van woon-werkverkeer van het personeel.
- Verminderen van het gebruik van primaire grondstoffen met 50% in 2030 en het bereiken van maximaal circulaire zorg in 2050: dit betekent dat waar mogelijk 'herbruikbaar' de voorkeur krijgt boven 'wegwerp', en circulair inkopen een leidend principe wordt voor het inkoopbeleid.
- Vermindering van de milieubelasting door medicatiegebruik: voor de aanpak van de milieuverontreiniging en oppervlaktewater in het bijzonder gaat de zorg aan de slag met vermindering van medicijngebruik met speciale aandacht voor milieubelastende medicijnen.
Deze vijf doelen vormen de ruggengraat van een duurzamere toekomst voor de Nederlandse zorgsector, waar ecologische verantwoordelijkheid hand in hand gaat met patiëntenzorg.
De rol van LCA en koolstofvoetafdruk in de Green Deal voor Duurzame Zorg
Om de ambitieuze doelen van de Green Deal voor Duurzame Zorg te bereiken, is datagestuurde besluitvorming essentieel. Levenscyclusanalyses (LCA's) en CO2 voetafdrukken spelen hierbij een belangrijke rol. Een carbon footprint analyse in de gezondheidszorg meet de totale uitstoot van broeikasgassen die direct en indirect wordt veroorzaakt door een zorgorganisatie en haar diensten of producten. Het geeft een duidelijk beeld van de belangrijkste bronnen van uitstoot, van energieverbruik in gebouwen tot de toeleveringsketen van medische hulpmiddelen. Het kennen van je CO2-voetafdruk is de eerste stap richting een effectieve methode om de klimaatimpact te verminderen. Wil je meer weten over CO2 footprint lees dan onze gids "LCA vs. Carbon Footprint: wat is geschikt voor uw bedrijfsdoel?" .
Een levenscyclusanalyse (LCA) in de gezondheidszorg gaat nog een stap verder. Het biedt een uitgebreide milieuanalyse van een zorgproduct of -dienst gedurende de gehele levenscyclus - van de winning van grondstoffen. Denk hierbij aan de productie en transport tot gebruik en afvalverwerking. Deze holistische kijk helpt bij het identificeren van milieu-hotspots die verder gaan dan alleen koolstofemissies, inclusief watergebruik, afvalproductie en toxiciteit. Door LCA's toe te passen, kunnen stakeholders in de gezondheidszorg weloverwogen keuzes maken over producten en processen, wat de duurzaamheid van medische apparatuur en een circulaire economie in de gezondheidszorg bevordert. Bovendien worden de inzichten uit LCA's in de vorm van EPD's (Environmental Product Declaration) steeds belangrijker bij openbare aanbestedingen en tenders. Een uitstekende bron over de LCA-methodologie is onze ‘Ultieme gids voor beginners in LCA’.
1. Zorgaanbieders, ziekenhuizen en klinieken
Voor zorgaanbieders zoals ziekenhuizen en klinieken biedt de Green Deal zowel een uitdaging als een kans. Deze instellingen zijn grootverbruikers van energie, water en materialen, waardoor ze een sleutelrol vervullen in de overgang naar duurzame gezondheidszorg in Nederland.
- Energieverbruik: Ziekenhuizen kunnen hun CO2-voetafdruk aanzienlijk verkleinen door over te stappen op hernieuwbare energiebronnen, de isolatie van gebouwen te verbeteren en te investeren in energiezuinige medische apparatuur.
- Afvalbeheer: Het implementeren van robuuste recyclingprogramma's, het verminderen van plastic voor eenmalig gebruik en het hergebruiken van medische hulpmiddelen waar dit veilig en mogelijk is, zijn belangrijke strategieën. Dit sluit aan bij de principes van een circulaire economie in de zorg.
- Duurzaam inkopen: Aanbieders kunnen hun koopkracht benutten door duurzame producten van hun leveranciers te eisen. Dit omvat het vragen om LCA's of Milieuproductverklaringen (EPD's) voor nieuwe medische apparatuur. Meer informatie over EPD's vind je hier: "Wat is een EPD?"
- Watergebruik: Het verminderen van het waterverbruik en het implementeren van systemen om farmaceutisch afval uit afvalwater te filteren, zijn cruciaal voor de bescherming van lokale ecosystemen.
Door de impact van producten voor eenmalig gebruik te meten, kunnen ziekenhuizen gerichte maatregelen nemen om de impact te verminderen. Ook kunnen bredere procedures, zoals een operatie, worden beoordeeld om te zien welke aspecten in ziekenhuizen een impact hebben op ons milieu. Met hun koolstofvoetafdruk in de gezondheidszorg kunnen aanbieders ook duidelijke reductiedoelstellingen vaststellen en de voortgang volgen, waardoor duurzaamheidsdoelstellingen worden omgezet in uitvoerbare operationele verbeteringen. De Wereldgezondheidsorganisatie biedt ook richtlijnen voor ecologisch duurzame gezondheidssystemen die verdere inzichten kunnen bieden.
2. Leveranciers van medicijnen en medische apparatuur
Leveranciers van geneesmiddelen en medische apparatuur zijn cruciale partners in het vergroenen van de waardeketen in de gezondheidszorg. Er is een toenemende vraag naar EPD's bij openbare aanbestedingen, en hun rol strekt zich uit van datatransparantie tot productontwerp.
- Transparantie en data: Het verstrekken van duidelijke, geverifieerde milieugegevens, zoals EPD's, stelt zorgaanbieders in staat om weloverwogen duurzame inkoop beslissingen te nemen in hun bedrijfsvoering.
- Ecodesign en innovatie: Leveranciers kunnen LCA's gebruiken om producten opnieuw te ontwerpen met het oog op duurzaamheid. Dit kan het gebruik van gerecyclede materialen inhouden, ontwerpen voor demontage en reparatie, het verminderen van verpakkingen en het minimaliseren van het energieverbruik tijdens het gebruik. Onze dienst, "Levenscyclusanalyse (LCA) consulting voor start-ups", is ontworpen om innovatieve bedrijven op dit gebied te helpen.
- Reductie van farmaceutisch afval: Voor farmaceutische bedrijven is een belangrijke uitdaging het verminderen van de milieu-impact van medicijnresten, aangezien de meeste farmaceutische producten doorgaans voor eenmalig gebruik zijn vanwege de hygiëne. Dit omvat het ontwikkelen van meer biologisch afbreekbare medicijnen en het samenwerken met zorgaanbieders aan de juiste verwijderingsmethoden om waterverontreiniging te voorkomen.
- Circulaire bedrijfsmodellen: Leveranciers kunnen terugnameprogramma's, revisiediensten voor medische apparatuur en andere modellen onderzoeken die een circulaire economie bevorderen. Een relevant artikel over dit onderwerp is "Begraven, cremeren of recyclen: de (on)zichtbare milieu-impact van medische implantaten".
Door hier mee aan de slag te gaan, voldoen leveranciers niet alleen aan de doelstellingen van de Green Deal en dragen ze eraan bij, maar positioneren ze zichzelf ook als leiders in een markt die duurzaamheid van medische apparatuur steeds meer waardeert.
3. Cliënten, zorginkopers en verzekeraars
Cliënten, zoals de Nederlandse GGD, andere zorginkopers of verzekeringsmaatschappijen, hebben een aanzienlijke invloed op het stimuleren van de duurzaamheidstransitie. Hun beleid en inkoopcriteria creëren een sterke vraag naar groene producten en diensten.
Duurzame inkoopcriteria: Verzekeraars en grote inkoopgroepen kunnen duurzaamheidseisen integreren in hun contracten en aanbestedingen. Dit kan bijvoorbeeld het verplichten van CO2-footprint rapportage van aanbieders zijn of het geven van de voorkeur aan leveranciers met een lagere product impact. Practice Green Health in de Verenigde Staten biedt bijvoorbeeld waardevolle bronnen over duurzame inkoop voor de gezondheidssector.
Stimuleren van “Green Practices”: Verzekeraars kunnen financiële modellen ontwikkelen die zorgaanbieders belonen voor het behalen van duurzaamheidsdoelstellingen. Denk bijvoorbeeld aan lagere premies of bonussen voor ziekenhuizen die aanzienlijke verminderingen van hun milieu-impact aantonen.
Bevorderen van preventie en gezondheid: Een kernaspect van duurzame gezondheidszorg is preventie en wordt belichaamd door het eerste doel van de Green Deal. Door te investeren in volksgezondheid initiatieven die mensen gezond houden, verminderen verzekeraars de totale vraag naar zorgdiensten, wat de ecologische voetafdruk van de sector verlaagt.
Datagestuurd beleid: Door het opvragen en analyseren van data zoals CO2-footprints en product-LCA's in de gezondheidszorg, kunnen organisaties strategische beslissingen nemen die de hele sector richting meer duurzaamheid sturen. De rol van inkopers is hierbij cruciaal: zij dienen een kader te creëren waarin duurzame keuzes de meest logische en economisch aantrekkelijke opties worden voor iedereen in de waardeketen.
Een gezamenlijke aanpak voor een groenere toekomst van de gezondheidszorg
De Green Deal voor Duurzame Zorg is meer dan alleen een beleid; het is een gedeelde visie voor een toekomst waarin gezondheidszorg synoniem is met ecologische verantwoordelijkheid. Het verwezenlijken van deze visie vereist een gezamenlijke inspanning van alle belanghebbenden. Meten is weten. Tools zoals LCA en Carbon Footprint leveren de nodige gegevens en inzichten om abstracte doelen om te zetten in meetbare acties. Voor zorgaanbieders betekent dit het optimaliseren van de bedrijfsvoering en inkoop. Voor leveranciers betekent het transparantie en innoveren voor duurzaamheid. En voor cliënten betekent het dat ze hun invloed gebruiken om marktbrede veranderingen te stimuleren.
Ben jij klaar om de milieu-impact van jouw organisatie te onderzoeken en te verminderen? Of je nu een aanbieder, leverancier of inkoper bent, onze LCA-consultants en Carbon Footprint consultancy kunnen de duidelijkheid en hulpmiddelen bieden die je nodig hebt om te voldoen aan en bij te dragen aan de Green Deal Duurzame Zorg.
