Het Nederlandse vuurwerkverbod: wat levert het op voor het milieu?

‍De kogel, of beter gezegd: de vuurpijl is door de kerk. Na jaren van maatschappelijke discussie en politiek debat heeft de Eerste Kamer op 1 juli de initiatiefwet voor een landelijk vuurwerkverbod voor consumenten aangenomen. Dit betekent dat het vanaf de jaarwisseling 2026/2027 verboden is voor consumenten om vuurwerk af te steken. De milieu-impact was een van de belangrijkste drijfveren achter het verbod. Bij Hedgehog kijken we graag naar de feiten achter de duurzaamheid. Nu het besluit gevallen is, rest de pragmatische vraag: wat levert dit ons eigenlijk op?

Het antwoord is verrassend concreet. Uit data van onder andere de Emissieregistratie blijkt dat we met dit verbod in één klap een van de grootste bronnen van specifieke zware metalen elimineren. Vuurwerk is in Nederland verantwoordelijk voor maar liefst 30% van alle koper emissies en 15% van alle antimoon emissies in het milieu. En dat alles wordt normaal gesproken uitgestoten in een tijdsbestek van slechts 24 uur.

In dit artikel maken we de balans op. We kijken naar de exacte hoeveelheden, de giftige cocktail van zware metalen en de impact op de luchtkwaliteit.

Hoeveel vuurwerk gaat er de lucht in?

Om de milieuwinst te berekenen, moeten we eerst weten waar we over praten. Nederlanders zijn liefhebbers van vuurwerk, de grootste van Europa. Tijdens de jaarwisseling van 2024-2025 werd er voor een recordbedrag van € 118 miljoen aan vuurwerk verkocht.

Voor de milieu-impact zijn vooral de kilo's interessant. Het exacte gewicht wordt niet officieel bijgehouden, maar op basis van verkoopcijfers en schattingen van de politie gaat het om ongeveer 13 miljoen kilo legaal vuurwerk per jaar.

Daar stopt de teller echter niet. Er komt jaarlijks een aanzienlijke stroom illegaal vuurwerk het land binnen. Waar de politie in 2023 bijna 79.000 kilo in beslag nam, schatten experts dat er jaarlijks 1 tot 2 miljoen kilo illegaal vuurwerk daadwerkelijk wordt afgestoken.

De optelsom is aanzienlijk:

• Legaal vuurwerk: 13 miljoen kilo
• Illegaal vuurwerk: 1 tot 2 miljoen kilo
• Totaal: 11 tot 15 miljoen kilo per jaarwisseling.

De verschillende componenten

Vuurwerk bestaat uit verschillende componenten. Het grootste deel van een vuurpijl of een `cake´ is gemaakt van papier, karton, klei of plastic. Slechts 10% tot 20% ervan bestaat uit kruit.

Vuurwerk is na de knal niet weg. Alles wat de lucht in gaat, komt ook weer naar beneden. Het grootste deel van die miljoenen kilo's belandt direct na het afsteken weer op straat, in tuinen of in de natuur als afval. Naast het afval veroorzaakt de verbranding van het kruit, dat bestaat uit een mix van zware metalen, voor chemische gassen, fijnstof en stofvorming die schadelijk zijn voor de omgeving. 

Eerst berekenen we hoeveel afval in de vorm van papier, kunststof en hout onze vuurwerktraditie tijdens de jaarwisseling veroorzaakt. De samenstelling van dit verschilt per type:

• Knalvuurwerk: Bestaat vrijwel volledig uit papier en laat per kilo vuurwerk bijna een kilo afval achter (900 gram papier/karton).
• Siervuurwerk: Een complexere mix van papier, karton, hout, kunststof en zelfs Chinaklei (gebruikt als verzwaringsmateriaal).

‍
‍

Als we de totale jaarlijkse hoeveelheid vuurwerk vertalen naar een afvalberg, voorkomen we met het verbod een enorme stroom aan restmateriaal. Gebaseerd op de aanname dat 85% van het vuurwerk siervuurwerk is, besparen we met het verbod jaarlijks de volgende afvalstroom:

• Papier en karton: Tussen de 6,5 en 9 miljoen kilo.
• Kunststoffen: Tussen de 168 en 230 ton (die anders als microplastics in het milieu kunnen eindigen).
• Hout en klei: Beide ook tussen de 168 en 230 ton.

Gelukkig wordt het grootste deel opgeveegd door de gemeentelijke reiniging, toch verdwijnt niet alles. Vooral in waterrijke gebieden en natuurstroken blijft restafval vaak liggen, waar materialen langzaam vergaan of in het oppervlaktewater terechtkomen.

‍

Kleureffecten door verbranding van zware metalen 

Het meest vervuilende component van vuurwerk zijn de zware metalen die bij verbranding de kleur effecten veroorzaken. Vooral het siervuurwerk bevat deze zware metalen, maar ook het knalvuurwerk draagt bij aan de emissie van specifieke componenten (zie de tabel 3).

Uit onderzoek van Dröge en Roex (2018) blijkt dat vooral siervuurwerk bijdraagt aan vervuiling van de bodem en het oppervlaktewater, onder andere via het riool. Knalvuurwerk speelt hierin nauwelijks een rol. Per kilogram veroorzaakt siervuurwerk bovendien ongeveer twee keer zoveel uitstoot naar de lucht als knalvuurwerk. Omdat het grootste deel van het afgestoken vuurwerk uit siervuurwerk bestaat (circa 85%, tegenover 15% knalvuurwerk), ligt de totale uitstoot naar de lucht door siervuurwerk uiteindelijk zelfs rond de tien keer hoger dan die van knalvuurwerk.

Veel van deze chemicaliën vormen bij verbranding schadelijke nevenproducten. Vuurwerkrook bevat o.a. zware metalen, zwaveloxiden, stikstofoxiden, ozon, fijnstof (PM2.5/PM10), en polychloor­dioxinen en -furanen (PCDD/F). Deze stoffen zijn persistent, toxisch en kunnen volgens onderzoek bijdragen aan hormoonverstoring, kanker, ademhalingsproblemen en verstoringen van ecosystemen.

Bij zwart buskruit en flashpowder ontstaan onvermijdelijk dioxinen en HCB (hexachloorbenzeen). Flashpowder met perchloraten verhoogt bovendien de kans op watervervuiling. 

We lichten een paar metalen uit die vuurwerk zijn spectaculaire kleuren geven, maar die helaas ook een schaduwkant hebben. Juist deze stoffen zijn schadelijk voor de bodem, het water en de lucht die we inademen. We laten je zien hoeveel van deze vervuiling we besparen als we het vuurwerk een jaartje laten staan.

1. Koper (Blauw)

Koperoxide zorgt voor de blauwe kleur, maar is ecologisch gezien problematisch. Koper is zeer giftig voor waterorganismen en werkt als een biocide; in hoge concentraties is het dodelijk voor vissen en algen. Omdat vuurwerk vaak in stedelijk gebied nabij water wordt afgestoken, spoelt dit direct het oppervlaktewater in.

• Voorkomen emissie: 63.800 tot 87.000 kilo koper.

2. Barium (Groen)

Bariumverbindingen geven groen licht, maar zijn in oplosbare vorm giftig voor mens en dier. Bij inademing kan het de luchtwegen irriteren en invloed hebben op het hartritme. Eenmaal in de bodem loogt het makkelijk uit naar het grondwater.

• Voorkomen emissie: 125.400 tot 171.000 kilo barium.

3. Strontium (Rood)

Gebruikt voor de rode kleur. Strontium lijkt chemisch op calcium, waardoor lichamen van mensen en dieren het kunnen aanzien voor calcium en opslaan in botweefsel. Dit zorgt voor een accumulatie (stapeling) in het ecosysteem die jarenlang meetbaar blijft.

• Voorkomen emissie: 40.700 tot 55.500 kilo strontium.

4. Antimoon (Glitter)

Antimoon wordt toegevoegd voor het 'twinkel-effect'. Het is zeer giftig en wordt beschouwd als kankerverwekkend. Rook van vuurwerk met antimoon is hierdoor aanzienlijk schadelijker dan 'gewone' rook.

• Voorkomen emissie: 9.900 tot 13.500 kilo antimoon.

In totaal voorkomen we dat er jaarlijks honderdduizenden kilo's aan zware metalen over Nederland worden uitgestrooid. Ongeveer 90% van deze metalen valt direct op de grond of in het water, terwijl 10% als fijnstof in de lucht blijft hangen.

‍

Fijnstof en vuurwerk

Fijnstof is een verzamelnaam voor hele kleine deeltjes in de lucht die je niet kunt zien, maar wel inademt. Vaak wordt gesproken over PM10 en PM2,5. Die afkortingen geven de grootte van de deeltjes aan: PM10 is kleiner dan 10 micrometer en PM2,5 kleiner dan 2,5 micrometer. Ter vergelijking: een mensenhaar is ongeveer 70 micrometer dik.

PM2,5 is een onderdeel van PM10 en bestaat uit de allerkleinste deeltjes, zoals roet, organische stoffen en ammoniumzouten. Juist deze kleine deeltjes zijn extra ongezond, omdat ze diep in de longen kunnen doordringen en zelfs in de bloedbaan terecht kunnen komen. Het inademen van fijnstof kan leiden tot luchtwegklachten en is vooral vervelend voor mensen met longproblemen of een kwetsbare gezondheid.

Vuurwerk zorgt in korte tijd voor een flinke piek in luchtvervuiling. Metingen laten zien dat rond oud en nieuw, vooral vlak na middernacht, de concentraties fijnstof tientallen keren hoger kunnen zijn dan normaal. In steden is dit effect sterker dan in landelijke gebieden, doordat daar meer vuurwerk wordt afgestoken.

De luchtvervuiling door vuurwerk wordt vooral gemeten als PM10. Opvallend is dat ongeveer 52% van deze uitstoot bestaat uit PM2,5, de kleinste en meest schadelijke fractie. Die hoge concentraties blijven vooral hangen als het windstil is en niet regent. In zulke situaties kan de luchtkwaliteit urenlang slecht blijven. Het advies aan mensen die hier last van hebben, is dan ook om na de jaarwisseling nog even binnen te blijven.

Hoe groot is de bijdrage van vuurwerk?

Hoewel de piek rond de jaarwisseling heel heftig is, gaat het wel om een korte periode. Toch is de bijdrage van vuurwerk aan de totale jaarlijkse fijnstofuitstoot niet te verwaarlozen.

In 2023 werd door vuurwerk ongeveer 1,4 kiloton PM10 uitgestoten. De totale jaarlijkse PM10-uitstoot in Nederland lag dat jaar op 29,3 kiloton, wat neerkomt op ongeveer 4,8% van de totale PM10-uitstoot.

Voor PM2,5 ligt het aandeel vergelijkbaar: in 2023 werd door vuurwerk 738 ton PM2,5 uitgestoten, oftewel ongeveer 4,5% van de totale jaarlijkse PM2,5-uitstoot.

Ter vergelijking: verkeer, landbouw, industrie en consumenten (zoals houtstook) zijn allemaal belangrijke bronnen van fijnstof. Binnen de categorie ‘consumenten’ speelt vuurwerk dus een duidelijke rol, naast bijvoorbeeld houtkachels.

Metalen in vuurwerk: niet altijd fijnstof

De metalen die vuurwerk zijn kleuren geven is onderdeel van de fijnstof maar niet alle  metalen die vrijkomen komen in de lucgt terrecht. Ongeveer 10% van de metaal emissie van vuurwerk komt daadwerkelijk in de lucht terecht en kan dus mogelijk onderdeel worden van fijnstof. De overige 90% van de metalen valt op de grond, komt in het riool of wordt later opgeruimd.

Met andere woorden: een deel van de metalen kan in fijne deeltjes zweven en zo bijdragen aan PM10 of PM2,5, maar het merendeel beïnvloedt de luchtkwaliteit niet direct.

CO2-uitstoot tijdens het afsteken vs. de productie

Als experts in carbon accounting kijken we bij Hedgehog uiteraard ook naar de koolstofvoetafdruk. Hierbij moeten we onderscheid maken tussen de directe uitstoot bij het afsteken (scope 1) en de verborgen impact van de productie (scope 3).

Directe uitstoot (verbranding)

Bij het afsteken van vuurwerk komen broeikasgassen vrij. Per kilo vuurwerk komt er gemiddeld 43,3 gram CO2 in de lucht. Daarnaast komen er gassen vrij zoals methaan (CH4) en lachgas (N2O), die een veel sterker broeikaseffect hebben dan CO2.

Op basis van de jaarlijkse consumptie voorkomen we met het verbod de volgende directe emissies:

• CO2: 476.300 tot 649.500 kg.
• Methaan (CH4): 8.800 tot 12.000 kg.
• Lachgas (N2O): 20.900 tot 28.500 kg.

Impact van productie

De directe uitstoot bij het afsteken van vuurwerk is slechts het topje van de ijsberg. De productieketen van vuurwerk is complex en milieubelastend. Grondstoffen zoals salpeter en zwavel moeten worden gewonnen, vaak via mijnbouw die bossen en habitats aantast. 

Papier en karton moeten worden verwerkt en chemicaliën worden getransporteerd over de hele wereld. Hoewel exacte CO2-cijfers voor de productie per kilo lastig vast te stellen zijn zonder specifieke LCA (Life Cycle Assessment), is de impact van winning, productie en transport vanuit Azië naar Europa aanzienlijk groter dan de knal zelf.

Milieueffecten van de productie van vuurwerk

De productie van vuurwerk heeft milieu-impact door grondstoffenwinning, industriële verwerking en internationaal transport. Deze effecten vinden grotendeels plaats vóór gebruik en vooral buiten Nederland.

Deze metalen en chemische stoffen voor de kleureffecten worden gewonnen via mijnbouw en chemische industrie, voornamelijk in China en andere Aziatische landen. Mijnbouw leidt tot aantasting van landschappen, verlies van biodiversiteit en vervuiling van bodem en water door restmaterialen en zware metalen. Daarnaast is de chemische verwerking energie-intensief en gaat zij gepaard met uitstoot van broeikasgassen en andere luchtverontreinigende stoffen. Helaas bestaan er nog geen volledige publieke levenscyclusanalyses van consumentenvuurwerk, maar duidelijk is dat de winning en verwerking van deze grondstoffen substantieel bijdragen aan CO₂-uitstoot en lokale milieuschade.

Ook de productie van papier en karton voor hulzen en constructiedelen veroorzaakt milieubelasting. Papierproductie vergt veel water en energie en leidt tot afvalwaterstromen die chemische stoffen kunnen bevatten. Omdat vuurwerk grotendeels eenmalig wordt gebruikt, draagt dit materiaalgebruik bij aan extra grondstoffenverbruik zonder langdurige functionele waarde.

Na productie wordt vuurwerk over grote afstanden vervoerd, meestal per containerschip vanuit Azië naar Europa. Dit transport veroorzaakt uitstoot van CO₂, stikstofoxiden en zwaveloxiden. Hoewel zeescheepvaart relatief efficiënt is per kilogram product, zorgt de combinatie van lange afstanden en grote volumes toch voor een merkbare klimaat- en luchtkwaliteit effect.

Het resultaat

De vraag was: „Welke milieuschade voorkomen we door een jaar lang geen vuurwerk af te steken?” Het antwoord is een concrete lijst van besparingen die rechtstreeks bijdragen aan een schoner Nederland en het behalen van milieudoelstellingen.

Door het nationale verbod voorkomen we jaarlijks:

• Een enorme berg afval: Ongeveer 9 miljoen kilo papier, karton en plastic dat niet meer op straat of in de natuur terechtkomt.
• Giftige metalen in ons water en onze bodem: We vermijden de verspreiding van meer dan 170.000 kg barium, 87.000 kg koper en 55.000 kg strontium, en nog veel meer.
• Schone lucht: We elimineren een bron die verantwoordelijk is voor bijna 5% van de totale jaarlijkse fijnstofemissies in Nederland.
• Broeikasgassen: We besparen rechtstreeks meer dan 600 ton $CO_2$ emissies, plus de aanzienlijke (maar verborgen) emissies van wereldwijde productie en transport.

Uiteraard zijn deze cijfers gebaseerd op schattingen. We hebben hiervoor gebruik gemaakt van openbaar beschikbare gegevens, maar het resultaat is duidelijk: de hoeveelheid vervuiling die we besparen door geen consumentenvuurwerk meer af te steken, is erg groot. Het geeft een goed beeld van de winst die we behalen voor onze leefomgeving.

Wil je echt weten wat de impact is van een enkele raket tot op de komma? Dan zouden we letterlijk de raket moeten ontleden. Met een zogenaamde 'Life Cycle Assessment' (LCA) brengen we vervolgens de hele reis in kaart: van de mijnen waar grondstoffen zoals koper en barium worden gewonnen, tot de fabriek en het transport over de hele wereld. Pas dan zie je de volledige voetafdruk van die enkele knal in de lucht.

‍

‍

Bronnen:

RIVM 2020: https://open.overheid.nl/documenten/ronl-5c42727c-3f6b-4f37-8f88-c284fe61afc3/pdf

Nederlandse overheid: https://www.emissieregistratie.nl/onderwerpen/fijnstofuitstoot-door-vuurwerk

‍Earth.org: https://earth.org/environmental-impact-of-fireworks/